Próchnica powodowana jest przez bakterie głównie należące do gatunku Streptococcus mutans.
Bakterie bytujące w płytce nazębnej są zdolne do wytwarzania kwasów w wyniku metabolizowania cukrów pochodzenia zewnątrz- i wewnątrzustrojowego. Kwaśne środowisko powoduje demineralizację szkliwa, co pozbawia zęby naturalnej ochrony, a bakterie wnikają w głąb zęba, powodując rozwój próchnicy.
Próchnica najczęściej rozpoczyna się w szkliwie. Może także rozpocząć się w cemencie (kostniwie) pokrywającym korzeń, przed tym musi jednak dojść do odsłonięcia korzenia w wyniku retrakcji dziąsła i zaniku wyrostka zębodołowego. Dotyczy to przeważnie osób starszych, z zanikiem przyzębia, ale może dotyczyć również osób w każdym wieku, jeśli cierpią one na głębokie schorzenia przyzębia.
Pierwszym etapem procesu niszczenia zęba jest próchnica początkowa.
Charakteryzuje się występowaniem na szkliwie zdemineralizowanej plamy próchnicowej (zwykle kredowobiałej), barwa plamy zależy od przebiegu procesu chorobowego: w ostrym jest kredowobiała i matowa, w przewlekłym- od żółtej do brunatnej.
Ta postać próchnicy nie sprawia pacjentowi żadnych dolegliwości. Polega jedynie na demineralizacji pod powierzchnią szkliwa, przy zachowaniu nie zmienionej jego powierzchni.
Zmiana ta jest potencjalnie odwracalna, cofająca się pod wpływem aplikacji preparatów wysokofluorkowych. Wykazują one najlepsze działanie remineralizujące, przywracając równowagę minerałów oraz wzmacniają szkliwo, czyniąc je odporniejszym na wpływ kwasów i ataki bakterii ( jest to nieinwazyjny zabieg, przyjemny dla pacjenta).
W warunkach niekorzystnych dla remineralizacji samoistnej oraz zaniechania użycia związków fluoru wczesna zmiana w szkliwie ulega progresji, co prowadzi do powstawania próchnicy powierzchownej.
Próchnica powierzchowna obejmuje swym zasięgiem całe szkliwo i powierzchowną warstwę zębiny
W tym przypadku dochodzi już do nieodwracalnego zniszczenia szkliwa zęba. Leczenie polega na oczyszczeniu zmiany i uzupełnieniu ubytku szkliwa materiałem światłoutwardzalnym. W przypadku objęcia procesem chorobowym tylko szkliwa-pacjent odczuwa wrażliwość głównie podczas spożywania pokarmów, słonych, słodkich, kwaśnych. Po dotarciu próchnicy do zębiny mogą wystąpić krótkotrwałe bóle pod wpływem bodźców termicznych lub mechanicznych. Bóle ustępują po zaprzestaniu działania bodźca.
Nie leczona próchnica powierzchowna ulega pogłębieniu
Próchnica średnia obejmuje swym zasięgiem do 1/3 zębiny. Barwa zębiny próchnicowej zależna od przebiegu próchnicowego ( przeważnie brązowa). Po usunięciu próchnicy dno ubytku oddziela od miazgi gruba warstwa zdrowej zębiny pierwotnej. Pacjent podaje reakcje na słodkie , kwaśne pokarmy oraz krótkotrwałe bóle pod wpływem bodźców termicznych.
Próchnica średnia nie leczona przechodzi w próchnice głęboką.
Próchnica głęboka ubytek dochodzi prawie do samej miazgi. Ubytek od miazgi oddziela stosunkowo cienka warstwa zdrowej zębiny pierwotnej, niekiedy warstwa ta może być na tyle cienka, że prześwieca przez nią obecna w komorze miazga. W wywiadzie pacjent podaje ostre i krótkotrwałe reakcje bólowe sprowokowane zimnymi i gorącymi pokarmami. Próchnica głęboka wymaga odpowiedniego leczenia zachowawczego. Nie leczona staje się bezpośrednią przyczyną schorzeń miazgi ( próchnica głęboka z obnażeniem miazgi).
żródło: "Zapobieganie i leczenie chorób przyzębia" pod redakcją Zbigniewa Jańczuka
" Próchnica zębów" Zbigniew Jańczuk, Ewa Szymaniak